Տնտեսական աճի և աղքատության միջև փոխառնչությունները Հայաստանում և սպասվող ռիսկերը

Տնտեսական աճի և աղքատության միջև փոխառնչությունները Հայաստանում և սպասվող ռիսկերը

Վերջին տարիներին աշխարհում նկատվող տնտեսական երևույթները` պարենային անապահովություն, կլիմայական փոփոխություններ, պոստկովիդյան խաթարումներ, որոնք ուղեկցվում են մեծ անորոշություններով, 2023թ. առավել ցցուն դարձրեցին տնտեսական մի այնպիսի երևույթ, ինչպիսին անհավասարությունն  է: Հասարակության անդամների միջև անհավասարության դրսևորման անմիջական ցուցիչը աղքատության մակարդակն է: Այն շարունակում է մտահոգել առաջադեմ մարդկությանը, կառավարություններին և հանրույթներին: Դա 21-րդ դարի ամենախոցելի տնտեսական երևույթն է ու լի է բազում վտանգներով:

Բազմաճգնաժամային իրավիճակներից բխող այս մարտահրավերներին գումարվում են աշխարհաքաղաքական անհամաձայնություններն աշխարհի տարբեր անկյուններում, փախստականների չդադարող հոսքերը, գրեթե բոլոր երկրներում տնտեսական աճի դանդաղումը, ժողովրդագրական,  գործազրկության, բնակչության կրթության, առողջության մակարդակի և այլ սոցիալ-տնտեսական հիմնախնդիրներ: Ավելին, աղքատության երևույթն իր ամենածանր  հետևանքներով լի ազդեցությունն է   գործում հասարակության անդամների արժեհամակարգի խաթարումների ու նրանց կյանքի որակի վրա:

Բնականաբար, այս խորապատկերին, միջազգային կառույցների, առաջադեմ երկրների կողմից աղքատության նվազման դեմ իրականացվող բազմաշերտ ու բազմաբնույթ միջոցառումներին զուգահեռ, բնակչության կենամակարդակը բնութագրող ցուցանիշների համակարգում աղքատության մակարդակը շարունակում է պահպանել որոշ անհանգստացնող հորիզոնականներ:

Այսպես, ԱՄՆ-ում 2022թ.  37,9 մլն մարդ՝ բնակչության մոտ 11,7%-ը, գտնվել է աղքատության շեմից՝ $29,678 (չորս հոգանոց ընտանիքի համար) ցածր: Ֆրանսիայում բնակչության 14,5%-ն ապրում է աղքատության շեմից ցածր: Եվրամիությունում՝ 2022թ. 95,3 միլիոն մարդ (բնակչության 22%-ը) գտնվում է աղքատության կամ սոցիալական մեկուսացման վտանգի ներքո, այսինքն նրանք ապրում են տնային տնտեսություններում, որոնք բախվում են աղքատության և սոցիալական մեկուսացման երեք ռիսկերից առնվազն մեկին: Ընդ որում նշենք, որ Covid-19 համավարակից հետո գրեթե ամբողջ համաշխարհային տնտեսության մեջ, նաև վերոնշյալ երկրներում աղքատության մակարդակի նվազման էական փոփոխություններ գրեթե չեն արձանագրվել։

Այսուհանդերձ, կարելի է արձանագրել, որ մասամբ վերջին տարիներին աշխարհում աղքատության նվազեցմանն ուղղված դանդաղ ջանքերը ցուցաբերել են որոշ դրական միտումներ: Այսպես, 2010-2023թ.թ. ընթացքում, աշխարհում աղքատների թիվը 2010թ. արձանագրված 1200 մլն մարդուց կրճատվել է 509,24 մլն մարդով և 2023թ. կազմել 690,76 մլն աղքատ մարդիկ (օրական 2,15 դոլարի շեմին համապատասխան): Նման միտումներ դրսևորվել են նաև օրական 3,65 դոլարից պակաս սպառողների շրջանում: Սակայն, օրական 6,85 դոլարի շեմից ցածր սպառման մակարդակով մարդկանց թիվը նշյալ ժամանակահատվածում փոքր ինչ աճել է։

 Ավելորդ չենք համարում այս համատեքստում հիշատակել մեր՝ ավելի վաղ հնչեցրած գնահատականը, որ «եթե 2017թ. աշխարհի բնակչության 9.2%-ը կամ 689 միլիոն մարդ աղքատության մեջ էր ապրում, ապա համավարակի (COVID-19, հեղ․) ազդեցությամբ 2020թ. 71-ից մինչև 100 մլն մարդ ևս կհայտնվի ծայրահեղ աղքատության մեջ»: 21-րդ դարում ձևավորվել է աղքատ մարդկանց մի ստվար խումբ, որոնց անվանում են «նոր աղքատներ»: «Նոր աղքատներ»-ն այն մարդիկ են, ովքեր աղքատության տիրույթում հայտնվեցին համավարակի ազդեցությամբ, մինչդեռ մինչհամավարակային զարգացումների տրամաբանությամբ նրանք գտնվելու էին աղքատության շրջանակներից դուրս»: Ավելին, Համաշխարհային բանկի հրապարակումներում նշվում է, որ հետկովիդյան ժամանակահատվածում «…աղքատության դեմ պայքարը կանգ է առել»:

Կնշանակի, ծայրահեղ աղքատության հիմնախնդիրն աշխարհում դեռևս համաշխարհային տնտեսության գլոբալ հիմնախնդիրներից ամենաանհանգստացնողն է ու հրատապ լուծումներ պահանջողը: Հավելենք, որ հետկովիդյան ժամանակահատվածում համաշխարհային տնտեսության մեջ դանդաղել են նաև տնտեսական աճի տեմպերը: Այսպես, 2023թ. համաշխարհային տնտեսական աճը կազմել է 2,6%՝ 2022թ.  3,0%-ի համեմատ, իսկ 2024թ. համաշխարհային տնտեսական աճը ցուցաբերելու է է՛լ ավելի նվազման միտում, կանխատեսվում է 2,4%:

Վերոնշյալ հարցադրումների շրջանակներում հետազոտության թեման խիստ արդիական է և պահանջում է հրատապ լուծումներ այն պարզ պատճառով, որ աղքատության հիմնախնդիրն իր սոցիալական աղետալի հետևանքներով հատկապես բազմաշերտ շղթայական դրսևորումնով է ներկայանում հատկապես զարգացող երկրներում:

Հայաստանի Հանրապետությունն անմասն չէ նման զարգացումներից:

Մեր կողմից կատարված հետազոտության հիմնական նպատակը ՀՀ–ում աղքատության մակարդակը բնութագրող ցուցանիշների և երկրում տնտեսական աճի միջև փոխառնչությունների վիճակագրական համալիր վերլուծությունն է ու առկա հիմնախնդիրների բացահայտումը:

Հետազոտության նպատակից բխում եմ մի շարք խնդիրներ.

  • Հետազոտել վերջին մի քանի տարիների ընթացքում (2019-2022թ.թ.) ՀՀ-ում աղքատության մակարդակը բնութագրող ցուցանիշների շարժընթացը: (Տարիների ընտրությունը պայմանավորված է հետազոտվող ժամանակաշրջանում ցուցանիշների համադրելիությամբ):
  •  Հետազոտել նույն ժամանակահատվածում ՀՀ տնտեսական աճի շարժընթացը և ներկայացնել տնտեսական աճի կառուցվածքային փոփոխությունների վրա ազդող հիմնական գործոնները։
  •  Բացահայտել աղքատության մակարդակի և տնտեսական աճի միջև կորելացիոն կախվածությունները։
  • Բացահայտել աղքատության և տնտեսական աճի միջև փոխառնչություններում առկա հիմնախնդիրները և ներկայացնել դրանց լուծման հնարավորությունները:

Խնդրի լուծման նորույթը նրանում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում նշյալ տարիներին արձանագրվող տնտեսական աճի (բացառությամբ 2020թ.) և աղքատության ցուցանիշների միջև դրսևորվում են ո՛չ էական, ո՛չ ներառական կախվածություններ: Ուստիև, այս շրջանակներում իրականացվող հետազոտությունները կարող են այս կամ չափով իրատեսական դարձնել նման գլոբալ խնդրի լուծման թե՛ անհրաժեշտությունը, և թե՛ հնարավորությունները:

Հոդվածն ամբողջությամբ` regst.wordpress.com